MUHAMMETEMİN SARİ – Van denilince insanların aklına ilk gelen tarihi ve turistik değerlerden bir olan, Urartulardan kalma Şamran Kanalı, bugün bakımsızlık ve ilgisizlik yüzünden ne yazık ki yok olma tehlikesiyle yüz yüze ve “çöp kanala” dönmüş durumda.

Savaşçı özelliklerinden çok mimari ve sanattaki ustalıklarıyla bilinen Urartulardan günümüze, birçoğu Van Havzası’nda bulunan onlarca tarihi eser kaldı; Tarihi Van Kalesi, Çavuştepe Kalesi, Toprakkale, Ayanıs Kalesi ve tabi ki ünlü suyolu Şamran Kanalı. Urartular diğer ustalık alanlarının yanında sulama kanalı ve gölet yapımında şaşmaz bir ustalığa sahipti. Bu ustalığın bir yansıması olan Şamran Kanalı’nın yapımına, yazıtlardan anlaşıldığına göre, Urartu Kralı Menua (M.Ö. 810-786) zamanında başlanmış. Kanalın Menua olması gereken isminin “Şamran”a dönüşmesinin nedeni bugün tam olarak bilinmiyor olmasına rağmen Şamran isminin Asur Kraliçesi Semiramis’e (Sammuramat) kadar uzandığı ve zaman içinde Şamiram ve Şamram şeklinde fonetik bir değişime uğradığı kabul ediliyor.

Günümüzden binlerce yıl öncesinde yapılan bu şaheser, Gürpınar İlçesi yakınlarındaki bir kaynaktan aldığı suyu 50 km’yi aşan dolambaçlı bir rota ile Edremit üzerinden Van’a taşıyor.

Şamran Kanalı ile ilgili görüşlerini belirten Vadi Doğa Sporları Kulübü Başkanı Ömer Demez, kanalın başlangıç noktası ile sonu arasında 2 metrelik bir rakım farkı bulunduğunu belirterek şunları söyledi: “Bu hassaslık kanalın yapımında ne denli usta bir mimarlık sergilendiğini göstermektedir. Kanalı yapan Kral Manua kızı için kanalın güzergâhı üzerine bazı yerlerde bağlar kurmuş ve teraslar inşa etmiştir. Bunlardan biride Van Edremit Kadembas bölgesidir. Bu alanda içinde modern sayılabilecek tuvalet sistemi de olan bir kale inşa ettirmiştir. Böylesi bir tarihi miras mutlaka korunmalı, koruma altına alınmalıdır.”
Yüzyıllardır aktif bir fay hattı üzerinde bulunan Van’da yaklaşık 2700 yıldır ayakta kalmayı başaran ve hâlâ su taşımaya devam eden bu görkemli yapı, korunma ve gelecek nesillere ulaşmayı hak ediyor. Ancak bu konuda bir hassasiyetin olmadığını belirtmek gerekiyor. Zira birinci derecede sit alanı olması gereken bu “arkeolojik yapı”, aslında şu anda Devlet Su İşleri’nin (DSİ) mülkü durumunda. Zaten Şamran Kanalı’nın bugün büyük ölçüde yok olma tehlikesiyle yüz yüz olmasının önemli bir nedeni de DSİ’nin daha önce Şamran Kanalı’na yakın inşa ettiği bir sulama kanalı. Bu sulama kanalının Şamran Kanalı ile kesiştiği noktalarda Şamran Kanalı ciddi zarar görmüş. Ayrıca birçok yerde onarım adı altında kanal betonla kaplanmış. Şamran Kanalı ile ilgili bir başka gerçek de suyunun aslında Edremit İlçesi’nin 5 km dışında bulunan bir “hidroelektrik santralı”na akıyor olması.

Aslında bu yönüyle bugün Van merkezde Şamran Kanalı, tarihi dokusunu tamamen yitirmiş ve Şamran Kanalı ile hiçbir bağı kalmamış. Üstelik birçok noktada çöp yığınlarıyla dolmuş kirli bir akıntıdan ibaret duruyor. Bütün bu olumsuzluklara rağmen birçok kişi Şamran Kanalı’nın geri kazanılması ve il turizmine katkı sunacak kapasiteyi kazanması için hâlâ zaman olduğuna inanıyor.

Bu konuda görüşlerine başvurduğumuz Profesyonel Tur Rehberi Murat Beyaz da buna inananlardan biri. Beyaz, yerel yönetimlerin bu konuda inisiyatif kullanabileceğini belirterek, şu önerilerde bulundu: “Şamran Kanalı, Urartu Krallığı’nın önemli eserlerinden biridir. Öncelikle Şamran Kanalı’nın yerel yönetimler tarafından bir proje dahilinde çevre düzenlemesinin yapılması gerekmektedir. Şimdiki hali ile çok ilgi çekebileceğini düşünmüyorum. Yapılacak peyzaj çalışması ile yürüyüş yolları ile desteklenmeli ve tanıtımı yapılmalıdır. Geçtiği güzergâh itibari ile yürüyüş turlarına açılabilir, ‘Şamran Yürüyüş Yolu’ adı ile pazarlanabilir. Özellikle yürüyüş ve farklı rotalar keşfetmek isteyen önemli bir kitle var. Bu kitle tarafından ciddi bir alıcısı olur. Tabi bunun yanında kültür turları programına da dâhil edilebilir ve Van programlarını daha da zenginleştirmiş olur.”